วิหารหลวง หรือศาลาศรีพุทธิสาร สร้างทางด้านใต้ของพระวิหารหลวง ติดกับถนนหลังวัดพระมหาธาตุ เมื่อ พ.ศ. 2506 ผู้สร้างคือพระพุทธิสารเถร (ผุด สุวฑฒโน) ผู้ช่วยเจ้าอาวาส ศาลาหลังนี้สร้างเพื่อใช้เป็นที่พักของพระสงฆ์อาคันตุกะ และพุทธศาสนิกชนที่มาสักการะพระบรมธาตุ 

มณฑปพระพุทธบาท หรือพระพุทธบาทจําลองประดิษฐานในมณฑปบนเนินสูง อยู่ทางด้านเหนือของพระบรมธาตุภายนอกวิหารคต พระพุทธบาทนี้เป็นแผ่นหินสลักพระพุทธบาทจําลอง หินที่นํามาแกะสลักพระพุทธบาท แต่เดิมเป็นของเจ้าพระยาสุธรรมมนตรี (พร้อม) พระพุทธบาทจําลองนี้สร้างเมื่อวันที่ 1 มกราคม ๒4๕๐ ผู้สร้างคือพระรัตนธัชมุนี (รัตนธัชเถร-ม่วง เปรียญ) เมื่อครั้งดํารงสมณศักดิ์ที่พระสิริธรรมมุนี โดยร่วมกับพระครูกาแก้ว (สี) และพระยารณชัยชาญยุทธ (ถนอม บุณยเกตุ) สมัยที่มีบรรดาศักดิ์เป็น พระยาตรังคภูมาภิบาล ผู้ว่าราชการจังหวัดนครศรีธรรมราช

เจดีย์รายทรงระฆัง หรือที่เรียกว่า พระบรมธาตุเจดีย์ เป็นเจดีย์สถาปัตยกรรมแบบทรงระฆังคว่ำ มีจุดเด่นที่ยอดเจดีย์ ซึ่งหุ้มด้วยทองคำแท้ จากความเชื่อ เล่าสืบตอบกันมาว่า องค์พระธาตุประกอบด้วยทองรูปพรรณและของมีค่ามากมายจรดปลายเจดีย์ ซึ่งสิ่งของมีค่า เหล่านี้พุทธศสานิกชนนำมาถวาย แด่องค์พระสัมมาสัมพุทธเจ้าเพื่อให้ตนได้พบกับนิพพาน จากคำขวัญประจำจังหวัดนครศรีธรรมราช คำว่า “พระธาตุทองคำ” จึงหมายถึง ยอดเจดีย์ทองของพระบรมธาตุ นอกจากจะมีความงดงามแล้ว พระธาตุยังมีชื่อเสียงและศักดิ์สิทธิ์ของพระบรมธาตุเจดีย์ ดึงดูดให้ผู้คนจากทั่วสารทิศแวะมากราบไหว้บูชาและขอพร

วิหารโพธิ์ลังกา ที่ได้ชื่อเช่นนี้ก็เพราะว่าตรงกลางของวิหารมีลานสําหรับปลูกต้นพระศรีมหาโพธิ์ต้นใหญ่ต้นหนึ่ง เชื่อกันว่าพระศรีมหาโพธิ์ต้นนี้ได้พันธุ์มาจากลังกา จึงเรียกชื่อว่าโพธิ์ลังกา และเรียกชื่อวิหารตามชื่อของต้นพระศรีมหาโพธิ์จากลังกาว่า วิหารโพธิ์ลังกา สถานที่ตั้งอยู่ติดกับวิหารเขียนด้านเหนือของวิหารเขียนและบรมธาตุเจดีย์ สร้างเป็นแบบสร้างวิหารคดรอบปูชนียวัตถุปูชนียสถานทั่ว ๆ ไป คือเป็นวิหารสี่เหลี่ยมจตุรัสล้อมรอบพระศรีมหาโพธิ์

วิหารทับเกษตรหรือพระระเบียงตีนธาตุ หรือเรียกอีกอย่างหนึ่งว่า พระระเบียงตื่นธาตุ เป็นระเบียง หรือวิหารที่อยู่โดยรอบฐานองค์พระบรมธาตุเจดีย์  คําว่า “ทับเกษตร” เป็นศัพท์ทางสถาปัตยกรรม หมายถึง ผิวพื้นบริเวณที่ใช้เป็นที่ตั้งพระพุทธรูปหรือนาบบนฐานพระ หรือเรือนซึ่งเป็นขอบเขต ซึ่งได้แก่ระเบียงคด วิหารคด ด้วยเหตุนี้วิหารทับเกษตรจึงได้ชื่อตามหน้าที่ก็คือวิหารคด ซึ่งเป็นวิหารแสดงขอบเขตของพระบรมธาตุเจดีย์

วิหารเขียน ที่ได้ชื่ออย่างนี้ก็เพราะว่าแต่เดิมนั้นเสาและผนังของวิหารนี้มีภาพลายเส้นอยู่เต็ม ชาวนครจึงเรียกว่าวิหารเขียน ซึ่งก็คือวิหารที่มีภาพเขียนภาพวาดปรากฏอยู่เป็นลักษณะพิเศษไปจากวิหารอื่น ๆ

วิหารพระม้า เป็นวิหารที่อยู่ติดกับพระบรมธาตุเจดีย์ทางด้านทิศเหนือ เและป็นวิหารที่มีหลังคาเดียวกับวิหารเขียน แต่มีผนังกั้นอยู่จึงแยกออกเป็น 2 ส่วน คือเป็นวิหารพระมาส่วนหนึ่งและเป็นวิหารเขียนอีกส่วนหนึ่ง แต่เดิมมหาวิหารทั้งสองหลังนี้มีประตูวงโค้งสามารถเดินทะลุถึงกัน ต่อมาวิหารเขียนใช้เป็นพิพิธภัณฑ์ จึงปิดประตูโดยทําเป็นผนังตันไป

วิหารคดหรือวิหารพระระเบียง หรือบางทีก็เรียกว่าพระด้าน ที่เรียกกันว่าวิหารคด เพราะว่าวิหารนี้สร้างเป็นรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า ล้อมรอบบริเวณภายในขององค์พระบรมธาตุเจดีย์ การที่สร้างให้หักเป็นมุมนี่เองชาวบ้านจึงเรียกว่า วิหารคด ส่วนที่เรียกกันว่าพระด้านหรือพระระเบียงก็เพราะว่าเป็นระเบียงขององค์พระบรมธาตุเจดีย์ จึงเรียกกันว่า พระระเบียง และ ที่เรียกว่า พระด้าน ก็เพราะว่าในวิหารหรือระเบียงนี้เต็มไปด้วยพระพุทธรูปปั้นเรียงระเบียบ เป็นพระพุทธรูปนั่งเป็นแถวยาวตลอดทุกด้านของระเบียง จํานวน 173 องค์ พระพุทธรูปเหล่านี้เป็นฝีมือช่างสมัยอยุธยาและรัตนโกสินทร์ การที่มีพระพุทธรูปอยู่รอบด้านของพระบรมธาตุเจดีย์นี้เองชาวบ้านจึงเรียกกันว่า พระด้าน

เล่าสืบต่อกันมาว่าผู้สร้างวิหารนี้เป็นผู้ชายชื่อ สามจอม โดยสร้างพร้อมกันกับเจดีย์ใหญ่ (เจดีย์บริวารองค์หนึ่ง) ซึ่งอยู่ด้านหลังของวิหาร ดังนั้นจึงเรียกชื่อวิหารตามชื่อของผู้สร้างว่า วิหารสามจอม  สถานที่ตั้งอยู่ทางด้านตะวันออกของพระบรมธาตุ ตรงข้างประตูพระระเบียงก่อนเข้าสู่วิหารจะเห็นรูปปั้นพระธรณีกําลังบีบมวยผมที่ผนังด้านหน้าของวิหาร ภายในวิหารเป็นที่ประดิษฐานพระพุทธรูปปูนปั้น เรียกกันว่าพระเจ้าศรีธรรมโศกราช ซึ่งเชื่อกันว่าเป็นผู้ทรงสร้างพระบรมธาตุเจดีย์ เป็นพระพุทธรูปปางมารวิชัยมีเครื่องทรงอย่างกษัตริย์โบราณ ประดับชฎายอดสูง เป็นฝีมือช่างสมัยอยุธยา จากชื่อของพระพุทธรูป “พระเจ้าศรีธรรมโศกราช” องค์นี้ บางครั้งชาวนครเรียกวิหารสามจอมนี้ว่า “วิหารพระเจ้าศรีธรรมโศกราช” ด้านหลังของวิหารเป็นซุ้มประตู 3 ช่อง บรรจุพระพุทธรูปปางมารวิชัยและเก็บอัฐิของเชื้อพระวงศ์ และเจ้านายในเชื้อสายของสมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรี และตรงซุ้มประตูมีภาพปั้นพระพุทธประวัติตอนทรงตัดเมาฬีเพื่อออกบรรพชา