เหตุผลในการประกาศขึ้นทะเบียน

วัดพระมหาธาตุวรมหาวิหาร จังหวัดนครศรีธรรมราช เป็นอารามพุทธศาสนานิกายเถรวาทที่มีชีวิตชีวาและเป็นประจักษ์พยานของการแลกเปลี่ยนทางศาสนาและวัฒนธรรมที่หลากหลายในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้มานานกว่า 1,500 ปี วัดแห่งนี้ตั้งอยู่บนคาบสมุทรมาเลย์ ซึ่งเป็นจุดเชื่อมโยงทางการค้าที่สำคัญระหว่างมหาสมุทรอินเดียและแปซิฟิก โดยมีพระบรมธาตุเจดีย์เป็นศูนย์กลาง

เอกสารได้อธิบายถึงพัฒนาการของวัดใน 4 ยุคสำคัญที่แสดงให้เห็นถึงการแลกเปลี่ยนทางศาสนาและสถาปัตยกรรมกับประเทศต่างๆ

ยุคที่ 1 (ประมาณคริสต์ศตวรรษที่ 5-8): มีร่องรอยของศาสนาฮินดูที่ได้รับอิทธิพลจากอินเดีย เช่น ศิลาจารึก ฐานโยนิหินทราย และชิ้นส่วนสถาปัตยกรรม ซึ่งบ่งชี้ว่าสถานที่นี้เคยเป็นเทวาลัยฮินดูมาก่อนที่จะกลายเป็นวัดพุทธ ในปัจจุบันเทพเจ้าฮินดูและชุมชนพราหมณ์ยังคงมีความสำคัญต่อความเชื่อและพิธีกรรมของวัด นอกจากนี้ยังมีการค้นพบกรอบประตูหินแกรนิตแกะสลักที่คล้ายกับของเทวาลัยฮินดูในทมิฬนาดู อินเดีย และรูปปั้นเทพเจ้าฮินดูอย่างพระอินทร์และพระวิษณุ (พระนารายณ์) ปรากฏอยู่บนหน้าบันของอุโบสถ

ยุคที่ 2 (ประมาณปลายคริสต์ศตวรรษที่ 8 - 11): วัดแห่งนี้ได้กลายเป็นศูนย์กลางสำคัญของพุทธศาสนามหายาน โดยได้รับอิทธิพลจากศูนย์กลางต่างๆ เช่น นาลันทาในอินเดีย บุโรพุทโธในอินโดนีเซีย และอนุราธปุระในศรีลังกา แผนผังมณฑลของกลุ่มสถูปพระบรมธาตุเจดีย์ถือเป็นตัวอย่างที่เก่าแก่ที่สุดในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ องค์ระฆังรูปทรงกระบอกของพระบรมธาตุเจดีย์ก็เป็นตัวอย่างขนาดใหญ่ที่สุดที่ยังคงอยู่ และวิหารพระศรีมหาโพธิ์ (โพธิฆระ) สองหลังของวัดพระมหาธาตุเป็นวิหารต้นโพธิ์ที่เก่าแก่และมีอายุยืนยาวที่สุดในภูมิภาค

ยุคที่ 3 (ประมาณคริสต์ศตวรรษที่ 12 - 14): วัดได้รับอิทธิพลทางวัฒนธรรมจากศรีลังกาอย่างมาก และกลายเป็นศูนย์กลางของพุทธศาสนาเถรวาทแบบลังกาวงศ์ ซึ่งมีอิทธิพลต่อเจดีย์ในสมัยสุโขทัยและต่อมาถึงอยุธยาและรัตนโกสินทร์ ลักษณะสถาปัตยกรรมที่โดดเด่นในยุคนี้คือบัลลังก์รูปสี่เหลี่ยมจัตุรัสขนาดใหญ่ระหว่างองค์ระฆังและปล้องไฉนของพระบรมธาตุเจดีย์ และรูปปั้นช้างรอบฐาน

ยุคที่ 4 (ประมาณคริสต์ศตวรรษที่ 15 - 18): ศิลปะอยุธยาเริ่มมีอิทธิพล และมีการสร้างอาคารจำนวนมากภายในวัด ปลียอดของพระบรมธาตุเจดีย์คาดว่าถูกหุ้มด้วยแผ่นทองคำแท้น้ำหนัก 197.45 กิโลกรัม ซึ่งเป็นตัวอย่างที่หาได้ยากในเอเชียใต้และเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ รูปแบบสถาปัตยกรรมของพระบรมธาตุเจดีย์ยังได้ส่งอิทธิพลไปยังศาสนสถานในมาเลเซียตอนเหนือและเมียนมาตอนใต้ด้วย นอกจากนี้ยังมีการแลกเปลี่ยนที่สำคัญกับชาวมอญ รวมถึงการประดับตกแต่งปลียอดด้วยทองคำแท

วัดแห่งนี้มีพิพิธภัณฑ์ที่เก็บรักษาโบราณวัตถุและศิลปวัตถุ 32,656 ชิ้น โดย 84 ชิ้นได้รับการขึ้นทะเบียนเป็นสมบัติของชาติ นอกจากนี้ วัดยังเป็นศูนย์กลางของวรรณกรรมท้องถิ่นสำคัญ เช่น ตำนานพระธาตุเมืองนครศรีธรรมราช ซึ่งมีเนื้อหาใกล้เคียงกับวรรณกรรมบาลีจากศรีลังกาในคริสต์ศตวรรษที่ 13

ในส่วนของการรักษาเนื้อหาส่วนของรูปภาพนั้น เอกสารที่ให้มาเป็นข้อความ ไม่มีรูปภาพประกอบโดยตรง ดังนั้นการสรุปจึงอิงจากคำบรรยายถึงสถาปัตยกรรม รูปปั้น หรือเหตุการณ์ที่เกี่ยวข้องกับภาพถ่ายที่กล่าวถึงในเนื้อหาแทน เช่น รูปปั้นช้างรอบฐานพระบรมธาตุเจดีย์ หรือชุดภาพถ่ายการแสดงโนรา

ร่างคำแถลงคุณค่าโดดเด่นระดับสากล

1. บทสังเคราะห์โดยสังเขป

วัดพระมหาธาตุ วรมหาวิหาร ตั้งอยู่บนคาบสมุทรซึ่งอยู่ระหว่างมหาสมุทรอินเดียและมหาสมุทรแปซิฟิก เป็นอารามในพุทธศาสนาที่แสดงถึงหลักฐานสำคัญที่ยังมีชีวิตอันแสดงให้เห็นถึงการแลกเปลี่ยนทางศาสนาที่หยั่งรากลึกและหลากหลายทั่วทั้งตอนใต้ของภูมิภาคเอเชียภาคพื้นสมุทร ตั้งแต่สมัยโบราณ ผู้คนในเอเชียใต้และเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ใช้ประโยชน์จากลมมรสุมในการเดินเรือเพื่อข้ามทะเลกว้างใหญ่ จากที่หนึ่งไปยังอีกที่หนึ่ง ผู้คนเหล่านี้นำสินค้ามีค่าและวัฒนธรรมต่าง ๆ ติดตัวไปด้วย เช่น ศาสนา ภาษา และศิลปะรูปแบบต่าง ๆ ในบริบทนี้ วัดพระมหาธาตุถือเป็นสถานที่สำคัญระดับสากลที่โดดเด่น โดยได้ทำหน้าที่เป็นวัดที่ยังมีชีวิตอย่างต่อเนื่อง และยังเป็นประจักษ์พยานของศาสนาฮินดู พุทธศาสนานิกายมหายาน และพุทธศาสนานิกายเถรวาทในหลายยุคสมัยเป็นเวลาประมาณ 1,500 ปี 

ในฐานะที่เป็นศูนย์กลางทางศาสนาที่สำคัญในภูมิภาคเอเชียภาคพื้นสมุทร วัดพระมหาธาตุมีพระบรมธาตุเจดีย์ที่บรรจุพระอัฐิของพระพุทธเจ้าในรูปของเจดีย์ขนาดใหญ่ตั้งอยู่ตรงกลางวัด และมีประวัติศาสตร์ยาวนานเป็นอันมาก วัดแห่งนี้แสดงถึงการเปลี่ยนแปลงทางศาสนาและสถาปัตยกรรมในสี่สมัยหลักที่สามารถสังเกตเห็นการแลกเปลี่ยนทางวัฒนธรรมกับประเทศอื่น ๆ ได้อย่างชัดเจน ดังนี้ ในยุคแรก (ประมาณคริสต์ศตวรรษที่ 5 - 8) พบหลักฐานของศาสนาฮินดูที่ได้รับอิทธิพลจากอินเดีย เช่น ศิลาจารึก โยนี และชิ้นส่วนสถาปัตยกรรมบางอย่าง ซึ่งบ่งบอกว่าสถานที่นี้เป็นสถานที่ศักดิ์สิทธิ์ของศาสนาฮินดูในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ก่อนที่จะเปลี่ยนเป็นวัดพุทธ เทพเจ้าฮินดูและชุมชนพราหมณ์ยังคงมีบทบาทสำคัญในระบบความเชื่อและพิธีกรรมของวัดในปัจจุบันเช่นกัน ในยุคที่สอง (ประมาณปลายคริสต์ศตวรรษที่ 8 - 11)  การจัดผังมณฑลของกลุ่มสถูปของพระบรมธาตุเจดีย์ซึ่งมีอายุยาวนานที่สุดในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ องค์ระฆังทรงกระบอกของพระบรมธาตุเจดีย์ซึ่งเป็นตัวอย่างที่ยังคงหลงเหลืออยู่ที่ใหญ่ที่สุดในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ วิหารพระศรีมหาโพธิ์สองหลังซึ่งเก่าแก่ที่สุดและมีอายุการใช้งานยาวนานที่สุดในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ที่มีค่าอายุทางวิทยาศาสตร์จากการขุดค้นทางโบราณคดี บ่งชี้ว่าสถานที่แห่งนี้เป็นวัดสำคัญของพุทธศาสนานิกายมหายาน โดยปรับเปลี่ยนรูปแบบสถาปัตยกรรมจากศูนย์กลางมหายาน เช่น นาลันทาในอินเดีย บุโรพุทโธในอินโดนีเซีย และอนุราธปุระในศรีลังกา ในยุคที่สาม (ประมาณคริสต์ศตวรรษที่ 12 - 14)  บัลลังก์ขนาดใหญ่ระหว่างองค์ระฆังและปล้องไฉนของพระบรมธาตุเจดีย์ ซุ้มรูปปั้นช้างรอบฐานพระบรมธาตุ และวรรณกรรมที่เกี่ยวข้อง บ่งบอกว่าวัดได้รับอิทธิพลจากศรีลังกาอย่างมาก จนกลายเป็นศูนย์กลางของพุทธศาสนานิกายเถรวาทจากศรีลังกา ซึ่งส่งอิทธิพลต่อหลายพื้นที่ในประเทศไทยและที่อื่น ๆ เช่น รูปแบบของพระบรมธาตุได้มีอิทธิพลต่อเจดีย์ในสุโขทัยและสืบเนื่องถึงอยุธยาและรัตนโกสินทร์ ในยุคที่สี่ (ประมาณคริสต์ศตวรรษที่ 15 ถึงกลางคริสต์ศตวรรษที่ 18) ศิลปะอยุธยาจากภาคกลางของไทยได้มีอิทธิพลมากขึ้น และมีการสร้างวิหารหลายหลังในวัด ในช่วงนี้การหุ้มปลียอดด้วยแผ่นทองคำแท้ ซึ่งมีน้ำหนักในปัจจุบัน 197.45 กิโลกรัม น่าจะเกิดขึ้นในช่วงนี้และน่าจะเป็นอิทธิพลจากศิลปะมอญ ซึ่งเป็นตัวอย่างที่หาได้ยากมากในภูมิภาคเอเชียใต้และเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ยกเว้นเจดีย์บางแห่งในพม่า สถาปัตยกรรมของพระบรมธาตุได้แพร่หลายไปยังสถานที่ต่าง ๆ อันอาจรวมถึงภาคเหนือของมาเลเซียและภาคใต้ของพม่า องค์ประกอบทั้งหมดที่กล่าวมาข้างต้นบ่งบอกอย่างชัดเจนว่าวัดพระมหาธาตุแสดงถึงการแลกเปลี่ยนทางศาสนาที่โดดเด่นมานานประมาณ 1,500 ปี ในทางตอนใต้ของภูมิภาคเอเชียภาคพื้นสมุทร

ในฐานะที่เป็นศูนย์กลางทางศาสนาและจิตวิญญาณของอาณาจักรโบราณนครศรีธรรมราชและในจังหวัดนครศรีธรรมราชในปัจจุบัน วัดพระมหาธาตุได้รับการอนุรักษ์และดูแลเป็นอย่างดีตามประเพณีโดยชุมชนท้องถิ่นและภาครัฐ ตัวอารามมีขนาดกว้างขวางและคงไว้ซึ่งความแท้และดั้งเดิม ความสมบูรณ์ ความครบถ้วน และประเพณีที่ยังคงดำเนินอยู่ ประเพณีที่หลากหลายเหล่านี้ยังคงเติมเต็มจิตวิญญาณอันแท้จริงให้กับวัด ตัวอย่างเช่น พิธีแห่ผ้าขึ้นธาตุที่จัดขึ้นทุกปีที่วัดพระบรมธาตุเป็นสิ่งหลงเหลือจากอิทธิพลจากศรีลังกาในครั้งโบราณ แต่มีผู้เข้าร่วมพิธีมากกว่าในศรีลังกามากนัก และยังคงเป็นแบบอย่างแก่อารามต่าง ๆ ในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ทั้งหมด นอกจากนี้ นาฏศิลป์โนราจากภาคใต้ของประเทศไทย ซึ่งได้รับการรับรองจากองค์การยูเนสโกว่าเป็นมรดกทางวัฒนธรรมของมนุษยชาติ ยังคงมีการแสดงที่วัดในโอกาสพิเศษและมีบทสวดเก่าแก่เพื่อสรรเสริญและสักการะพระบรมธาตุเจดีย์ วัดพระมหาธาตุยังมีส่วนพิพิธภัณฑ์อันทรงคุณค่า เก็บรักษาวัตถุโบราณและศิลปวัตถุจำนวน 32,656 ชิ้น ซึ่งส่วนใหญ่เป็นของที่พุทธศาสนิกชนถวายให้กับวัด ซึ่งแสดงถึงศรัทธาอันเข้มแข็งที่มีต่อสถานที่ศักดิ์สิทธิ์แห่งนี้ และในจำนวนนี้มีศิลปวัตถุ 84 ชิ้นที่ได้รับการขึ้นทะเบียนเป็นสมบัติของชาติ ซึ่งประกาศในราชกิจจานุเบกษาและได้รับการคุ้มครองโดยรัฐบาล  นอกจากนี้พระบรมธาตุยังเป็นศูนย์กลางของตำนานท้องถิ่นซึ่งได้รับแรงบันดาลใจจากคัมภีร์ภาษาบาลีของศรีลังกาในช่วงคริสต์ศตวรรษที่ 13 อย่างใกล้ชิดกว่าตำนานใด ๆ ในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ และถือว่าเป็นหนึ่งในเรื่องเล่าทั้งในรูปแบบปากเปล่าและเป็นลายลักษณ์อักษรที่เก่าแก่และโดดเด่นที่สุดในประเทศไทย ปัจจุบันนี้ ชาวบ้านยังคงสวดตำนานนี้ในวันสำคัญทางศาสนา ทุกองค์ประกอบเหล่านี้บ่งบอกอย่างชัดเจนว่าวัดพระมหาธาตุมีความสัมพันธ์โดยตรงและชัดเจนกับประเพณีที่มีความสำคัญอันโดดเด่นเป็นสากลอย่างยิ่ง

2. เหตุผลในการขึ้นทะเบียน

เกณฑ์ข้อ (ii)

วัดพระมหาธาตุแสดงให้เห็นถึงความหลากหลายทางศาสนา ความต่อเนื่องทางจิตวิญญาณ และองค์ประกอบสำคัญที่สะท้อนถึงระลอกทางศาสนาและรูปแบบศิลปะ ซึ่งประกอบด้วยศาสนาฮินดู พุทธศาสนานิกายมหายาน และพุทธศาสนานิกายเถรวาท ที่ได้รับการถ่ายทอดทั่วทั้งตอนใต้ของเอเชียภาคพื้นสมุทรมาเป็นเวลาประมาณ 1,500 ปี วัดพระมหาธาตุมีรูปแบบสถาปัตยกรรมที่หลากหลายและทรงคุณค่าซึ่งได้รับอิทธิพลมาจากแหล่งที่สำคัญในภูมิภาคนี้เช่น ศิลปะปาละจากนาลันทา ศิลปะชวากลาง ศิลปะศรีลังกา และศิลปะมอญจากเมียนมาทางตอนใต้ จึงเป็นตัวอย่างของการแลกเปลี่ยนทางศาสนาและสถาปัตยกรรมในมวลมนุษย์อย่างชัดเจน  รูปแบบสถาปัตยกรรม การปฏิบัติทางพุทธศาสนา และประเพณีที่มีชีวิตของอารามแห่งนี้ ยังมีอิทธิพลอย่างมากต่อสถานที่ต่าง ๆ ในประเทศไทย มาเลเซีย และประเทศอื่น ๆ อีกด้วย

เกณฑ์ข้อ ii

วัดพระมหาธาตุเป็นศูนย์กลางทางศาสนาของเมืองที่สำคัญและเป็นศูนย์กลางของประเพณีที่ยังดำรงอยู่ด้วยระบบความเชื่อที่หลากหลาย ซึ่งได้ผสมผสานระหว่างความเชื่อพื้นเมืองดั้งเดิม ความเชื่อในศาสนาฮินดู และพุทธศาสนาในกาลต่อมา ดังเห็นได้จากการบูชา การทำบุญ และประเพณีประจำปี ลักษณะอันเป็นเอกลักษณ์ของประเพณีที่ยังสืบทอดอยู่ในอารามแห่งนี้ เช่น พิธีแห่ผ้าขึ้นธาตุ การแสดงโนรา การบูชาบรรพบุรุษ พิธีพราหมณ์ งานศิลปะเฉพาะถิ่น และประเพณีท้องถิ่น ต่างสะท้อนถึงความสัมพันธ์ระหว่างสถานที่ศักดิ์สิทธิ์แห่งนี้กับชุมชนรายรอบอย่างชัดเจน อีกทั้งเป็นแนวทางให้กับอารามและชุมชนอื่น ๆ บนคาบสมุทรไทย-มาเลย์และภูมิภาคอื่น ๆ ได้ปฎิบัติตามอีกด้วย

3.คำแถลงเรื่องความครบถ้วนสมบูรณ์

การกำหนดอาณาบริเวณของพื้นที่ที่จะเสนอชื่อให้เป็นมรดกทางวัฒนธรรมและพื้นที่กันชนให้ความสำคัญกับขอบเขตของวัดพระมหาธาตุและเมืองโบราณนครศรีธรรมราช และได้รวมโบราณสถานที่จำเป็นทั้งหมดด้วย เพื่อแสดงให้เห็นถึงอิทธพลทางศาสนา สถาปัตยกรรม และแผนผังของวัดที่ได้รับจากสถานที่ต่าง ๆ ทั่วตอนใต้ของภูมิภาคเอเชียภาคพื้นสมุทร เช่น อินเดีย ชวาภาคกลาง ศรีลังกา และดินแดนมอญ รวมถึงอิทธิพลทางสถาปัตยกรรมของอารามแห่งนี้ที่มีต่อสถาปัตยกรรมทางศาสนาที่ตามมาทั้งในประเทศไทยและที่อื่น ๆ ซึ่งสะท้อนถึงคุณค่าโดดเด่นอันเป็นสากล พื้นที่ที่ได้รับการเสนอชื่ออับประกอบด้วยอาณาบริเวณของวัดพระมหาธาตุ ขนาด 5.356 เฮกตาร์ และพื้นที่กันชนที่ครอบคลุมเขตเมืองเก่านครศรีธรรมราช ขนาด 113.136 เฮกตาร์ เป็นสิ่งยืนยันว่ามีขนาดที่กว้างขวางเพียงพอ ความครบถ้วนสมบูรณ์ของอารามในพระพุทธศาสนาแห่งนี้ยังคงได้รับการดูแลเป็นอย่างดีโดยมีทั้งส่วนที่เป็นพุทธาวาสและสังฆาวาสให้พระสงค์และฆราวาสใช้ประกอบพิธีกรรมและพักอาศัย กลุ่มพระบรมธาตุเจดีย์และอาคารทางศาสนาที่อยู่โดยรอบตั้งเป็นศูนย์กลางของอารามบนสันชายหาดโบราณ

ในด้านความสมบูรณ์ วัดพระมหาธาตุและพื้นที่กันชนยังคงอยู่ในสภาพที่ดีและมีการดูแลรักษาอย่างเหมาะสม โดยได้รับการปกป้องจากชุมชนท้องถิ่นด้วยดีเสมอมา รวมทั้งมีแนวปฎิบัติตามกฎหมายอย่างเป็นทางการ ซึ่งเป็นการอนุรักษ์ทั้งตัววัดและเมืองเก่าที่มีพื้นที่ทับซ้อนกับเขตเมืองปัจจุบัน การพัฒนาตัวเมืองไม่ได้ส่งผลกระทบด้านลบต่อวัดพระมหาธาตุ เนื่องจากวัดพระมาหาธาตุถือเป็นศูนย์กลางทางจิตวิญญาณของจังหวัด และยังคงมีการใช้งานเพื่อกิจทางพระพุทธศาสนาเป็นหลัก ดังนั้นพื้นที่แห่งนี้จึงแสดงให้เห็นถึงความเป็นองค์รวมเป็นอย่างยิ่ง 

4. คำแถลงเรื่องความแท้และดั้งเดิม

วัดพระมหาธาตุ ยังคงรักษาความเป็นของแท้และดั้งเดิมอย่างสูงในด้านรูปแบบ วัสดุ ประเพณี ที่ตั้ง การใช้งาน และจิตวิญญาณ วัดแห่งนี้ได้รวบรวมอิทธิพลทางสถาปัตยกรรมที่หลากหลายในตอนใต้ของเอเชียภาคพื้นสมุทร และยังคงแสดงถึงความแท้และดั้งเดิม หมู่สถูปของพระบรมธาตุเจดีย์ยังคงรักษาแผนผังมณฑล รวมถึงองค์ระฆังทรงกระบอกและวิหารพระศรีมหาโพธิ์ยังคงรักษารูปแบบดั้งเดิมตามที่สร้างขึ้นครั้งแรกราวปลายคริสต์ศตวรรษที่ 8 ถึงต้นคริสต์ศตวรรษที่ 10  ทำให้เป็นตัวอย่างที่มีชีวิตที่อายุยาวนานที่สุดในโลกพุทธศาสนาภาคพื้นสมุทร บัลลังก์สี่เหลี่ยมขนาดใหญ่ที่อยู่ระหว่างองค์ระฆังและปล้องไฉน รวมทั้งซุ้มรูปปั้นช้างรอบฐานเจดีย์อันเป็นเอกลักษณ์แสดงถึงอิทธิพลของศรีลังกาในช่วงประมาณคริสต์ศตวรรษที่ 12 - 13 ยังคงอยู่อย่างถ่องแท้  องค์ประกอบอื่น ๆ เช่น วิหารที่หลังคาทำด้วยไม้ขนาดใหญ่จากสมัยอยุธยาและสมัยรัตนโกสินทร์ฯ ได้รับการบูรณะตามเวลาที่เหมาะสม โดยคงรูปแบบดั้งเดิมไว้ 

กลุ่มสถูปของพระบรมธาตุเจดีย์และฐานรากของอาคารโดยรอบทำด้วยอิฐ ทั้งนี้ในการรักษาสภาพในเวลาต่อมา ชุมชนท้องถิ่นและภาครัฐบาลใช้ปูนตำและกรรมวิธีอย่างที่เคยใช้ในอดีต สำหรับที่ตั้งของวัดพระมหาธาตุนั้นเห็นได้ชัดว่ากำหนดขึ้นมาเพื่อให้เป็นศูนย์กลางทางศาสนาของเมืองโดยตั้งอยู่บนสันชายหาดโบราณที่เรียกว่าหาดทรายแก้ว ซึ่งปัจจุบันยังคงได้รับการรักษาไว้บริเวณด้านหน้าของพระบรมธาตุเจดีย์ ก่อให้เกิดทัศนียภาพที่สวยงาม ซึ่งหาไม่ได้จากที่ใดในเขตเมือง  อารามแห่งนี้ยังคงทำหน้าที่เป็นวัดที่ยังมีชีวิต ที่เต็มไปด้วยประเพณีอันเป็นเอกลักษณ์และธำรงไว้ซึ่งวัตถุประสงค์ดั้งเดิมอย่างแท้จริงในฐานะศูนย์กลางทางศาสนาของเมือง การแยกส่วนระหว่างพื้นที่สำหรับประกอบพิธีกรรมและพื้นที่อยู่อาศัยภายในอารามได้กระทำตามที่บัญญัติไว้ในพระไตรปิฎกอย่างเคร่งครัด นอกจากนี้ยังมีการสร้างวิหารโดยรอบเพื่อสร้างบรรยากาศของสวรรค์ในพุทธศาสนาและใช้สำหรับประกอบพิธีกรรมโดยพระสงฆ์และผู้มีจิตศรัทธาโดยทั่วไป ซึ่งผู้มีจิตศรัทธาเหล่านี้บางคนมาจากต่างประเทศ เช่น มาเลเซีย การดำรงอยู่ทางจิตวิญญาณอย่างต่อเนื่องในฐานะสถานที่ศักดิ์สิทธิ์เป็นเวลาประมาณ 1,500 ปี แสดงถึงความแท้และดั้งเดิมอย่างยิ่งยวดและมีความโดดเด่นในระดับสากล

5.การปกป้องคุ้มครองและการบริหารจัดการ

มีการใช้มาตรการต่าง ๆ เพื่อแสดงให้เห็นถึงการดูแลรักษาวัดพระมหาธาตุ เขตพื้นที่กันชนและ คุณค่าโดดเด่นอันเป็นสากลอย่างมีประสิทธิภาพและยั่งยืน มาตรการเหล่านี้รวมถึงการบังคับใช้กฎหมายอย่างสม่ำเสมอและเหมาะสม รวมถึงความร่วมมืออย่างใกล้ชิดกับชุมชนท้องถิ่นและทุกฝ่ายที่เกี่ยวข้อง ในฐานะของโบรานสถานศักดิ์สิทธิ์และวัดที่ยังมีชีวิตในพุทธศาสนา วัดพระมหาธาตุได้รับความคุ้มครองโดยกฎหมายหลายฉบับ โดยได้รับการประกาศให้เป็นมรดกสำคัญของชาติ ซึ่งได้ประกาศในราชกิจจานุเบกษา เล่ม 53 หน้า 1,530 ลงวันที่ 27 กันยายน 2479 และกรมศิลปากรได้กำหนดพื้นที่ของโบราณสถานในราชกิจจานุเบกษา เล่ม 141 ฉบับพิเศษ 130 ง หน้า 7 ลงวันที่ 9 พฤษภาคม 2567 ซึ่งครอบคลุมพื้นที่ทั้งหมดของวัด การคุ้มครอง การจัดการ และการอนุรักษ์ที่กระทำภายในวัดพระมหาธาตุได้รับการคุ้มครองโดยพระราชบัญญัติสองฉบับ

1. พระราชบัญญัติอนุรักษ์โบราณสถาน โบราณวัตถุ ศิลปวัตถุ และพิพิธภัณฑ์แห่งชาติ พ.ศ. 2504 แก้ไขครั้งที่ 2 พ.ศ. 2535 ซึ่งอยู่ภายใต้การดูแลของสำนักงานศิลปากรที่ 12 นครศรีธรรมราช กรมศิลปากร รับผิดชอบในการอนุรักษ์และบูรณะโบราณสถานทั้งหมดภายในวัด

2. พระราชบัญญัติคณะสงฆ์ พ.ศ. 2505 (1962) ซึ่งอยู่ภายใต้การกำกับดูแลของมหาเถรสมาคมและสำนักงานพระพุทธศาสนาแห่งชาติ สำนักนายกรัฐมนตรี มาตรา 37 บัญญัติให้เจ้าอาวาสรับผิดชอบดูแลทรัพย์สินและกิจการทางศาสนาของวัด พระสงฆ์ และฆราวาสที่อาศัยอยู่ในวัดให้ปฏิบัติตามหลักธรรมและระเบียบข้อบังคับของพระพุทธศาสนา และส่งเสริมการปฏิบัติทางศาสนาอย่างเหมาะสม

พื้นที่กันชนของวัดพระมหาธาตุมีขนาดเนื้อที่กว้างขวางพอที่จะปกป้องและรักษาคุณค่าโดดเด่นอันเป็นสากลของวัด พื้นที่กันชนนี้ทับซ้อนกับเมืองโบราณทั้งสองซึ่งมีความสัมพันธ์ทางประวัติศาสตร์กับวัดและปัจจุบันเป็นพื้นที่เมืองสมัยใหม่ เขตกันชนนี้ได้รับการปกป้องและจัดการตามข้อบังคับที่เกี่ยวข้องจำนวนสี่ฉบับ:

1. ประกาศคณะกรรมการอนุรักษ์และพัฒนากรุงรัตนโกสินทร์และเมืองเก่า พ.ศ. 2553 ข้อ 9(1) ของข้อบังคับสำนักงานนายกรัฐมนตรีว่าด้วยการอนุรักษ์นครศรีรัตนโกสินทร์และเมืองเก่า พ.ศ. 2546 และมติคณะรัฐมนตรีเมื่อวันที่ 9 พฤศจิกายน 2553 กำหนดให้เขตเมืองเก่าของนครศรีธรรมราชครอบคลุมพื้นที่ 378.9 เฮกตาร์ สำนักงานนโยบายและแผนทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมซึ่งสังกัดกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมทำหน้าที่เป็นเลขานุการของคณะกรรมการ ดูแลพื้นที่ซึ่งรวมถึงเมืองโบราณและชุมชนรอบข้าง ครอบคลุมเมืองโบราณนครศรีธรรมราช, พระเวียง และชุมชนประวัติศาสตร์ท่าวัง

2. ประกาศแผนทั่วไปนครศรีธรรมราช พ.ศ. 2562 ภายใต้พระราชบัญญัติการผังเมือง กำกับติดตามกรมโยธาธิการและผังเมือง แผนนี้กำหนดการใช้ที่ดินรวมถึงมาตรการอนุรักษ์เพื่อส่งเสริมเอกลักษณ์ทางวัฒนธรรมของพื้นที่ พื้นที่วัดและเขตกันชนรวมอยู่ภายในเขตเมืองเก่าของนครศรีธรรมราชซึ่งย้อนกลับไปสู่ยุคอยุธยา ครอบคลุมกำแพงเมืองและคูเมือง มีพื้นที่ 97.139 เฮกตาร์

3. พระราชบัญญัติเทศบาลนครศรีธรรมราช พ.ศ. 2563 ซึ่งออกโดยเทศบาลนครศรีธรรมราช ครอบคลุมพื้นที่ที่เสนอและเขตกันชนของมัน ซึ่งสอดคล้องกับเขตเมืองเก่าของนครศรีธรรมราชในสมัยอยุธยา พื้นที่ดังกล่าวมีขนาด 97.139 เฮกตาร์ ตามแผนทั่วไปนครศรีธรรมราช กฎระเบียบเหล่านี้รวมถึงมาตรการควบคุมความสูงและการออกแบบของอาคาร และห้ามการก่อสร้าง การปรับปรุง หรือการเปลี่ยนแปลงการใช้งานสำหรับอาคารบางประเภทในพื้นที่ที่อยู่ภายใต้อำนาจของเทศบาล

4. ประกาศของเจ้าหน้าที่การจราจรจังหวัดนครศรีธรรมราช เกี่ยวกับการควบคุมความเร็วบนถนนภายในเทศบาลนครศรีธรรมราช ตามมาตรา 67 และ 139(6) ของพระราชบัญญัติการจราจรทางบก พ.ศ. 2552 และคำสั่งกระทรวงมหาดไทยที่ 529/2555 ลงวันที่ 7 กันยายน 2555 แต่งตั้งเจ้าหน้าที่การจราจรตามพระราชบัญญัติการจราจรทางบก พ.ศ. 2522 คำสั่งนี้มุ่งควบคุมความเร็วและน้ำหนักของรถยนต์บนถนนราชดำเนิน ตั้งแต่สี่แยกหัวถนน ในตำบลในเมือง จนถึงสามแยกสนามกีฬาจังหวัด ในตำบลท่าวัง อำเภอเมือง จังหวัดนครศรีธรรมราช ซึ่งสอดคล้องกับแนวทางการอนุรักษ์เมืองประวัติศาสตร์

ภารกิจการปกป้องได้ดำเนินการโดยหน่วยงานรัฐบาลทุกระดับ โดยมีองค์การบริหารส่วนจังหวัดนครศรีธรรมราชและกรมศิลปากรกำกับติดตามโดยภาพรวมและมีการบังคับใช้กฎหมายและระเบียบที่เกี่ยวข้อง เนื่องจากวัดพระมหาธาตุเป็นศูนย์กลางทางศาสนาที่ยังคงดำรงอยู่ การร่วมมืออย่างจริงจังระหว่างวัดพระมหาธาตุ จังหวัดนครศรีธรรมราช กรมศิลปากร และชุมชนท้องถิ่นในการจัดการพื้นที่และสร้างกลยุทธ์การปกป้องที่ครอบคลุมยังคงดำเนินต่อไป โดยมุ่งเน้นที่การอนุรักษ์ การพัฒนาสภาพแวดล้อมรอบข้าง การจัดการการท่องเที่ยว การจัดการสิ่งแวดล้อม และการเพิ่มความตระหนักและความเข้าใจและการบังคับใช้กฎหมายท้องถิ่นอย่างมีประสิทธิภาพ เป้าหมายระยะยาวและความคาดหวังคือชุมชนท้องถิ่น รวมถึงพระสงฆ์ พุทธศาสนิกชน และผู้อยู่อาศัยในเมือง จะได้รับการพัฒนาและมีความสามารถในการมีส่วนร่วมอย่างสร้างสรรค์ในการปกป้องและจัดการวัดพระมหาธาตุอย่างยั่งยืน