ประวัติความเป็นมาของวัดพระมหาธาตุวรมหาวิหาร จังหวัดนครศรีธรรมราช
1. กำเนิดเมืองนครศรีธรรมราชและบทบาทของวัดพระมหาธาตุ
วัดพระมหาธาตุวรมหาวิหารตั้งอยู่ในเขตเทศบาลนครนครศรีธรรมราช จังหวัดนครศรีธรรมราช ถือเป็นศูนย์กลางทางพระพุทธศาสนาแห่งสำคัญของภาคใต้มาแต่โบราณ สร้างขึ้นในช่วงพุทธศตวรรษที่ 13 – 14 ซึ่งตรงกับสมัยพระเจ้าศรีธรรมาโศกราช ผู้ทรงก่อตั้งเมืองนครศรีธรรมราชในฐานะศูนย์กลางของรัฐศรีธรรมาโศกราช มีการสืบทอดวัฒนธรรมและพระพุทธศาสนาเถรวาทจากลังกาอย่างมั่นคง วัดแห่งนี้เป็นที่ประดิษฐานพระบรมสารีริกธาตุ และเป็นสัญลักษณ์ทางศรัทธาของชาวใต้
2. การก่อสร้างเจดีย์พระบรมธาตุ
จุดเด่นของวัดนี้คือ เจดีย์พระบรมธาตุ อันสูงสง่าและศักดิ์สิทธิ์ ซึ่งเชื่อกันว่า บรรจุพระบรมสารีริกธาตุของพระพุทธเจ้าไว้ที่ยอดเจดีย์ การก่อสร้างเจดีย์เริ่มขึ้นประมาณพุทธศตวรรษที่ 18 โดยได้รับอิทธิพลทางศิลปกรรมจากลังกาและศรีวิชัย ตัวเจดีย์มีรูปทรงระฆังและปลายยอดบุด้วยทองคำแท้ เชื่อว่ามีความสูงดั้งเดิมกว่า 55 เมตร และต่อมามีการบูรณะหลายครั้งตลอดประวัติศาสตร์ โดยเฉพาะในสมัยพระเจ้าศรีธรรมาโศกราชและสมัยอยุธยา
3. ศูนย์กลางของพุทธศาสนาในภาคใต้
วัดพระมหาธาตุวรมหาวิหาร ไม่เพียงแต่เป็นวัดหลวงและสถานที่ประกอบพิธีกรรมสำคัญของเมืองนครศรีธรรมราชเท่านั้น แต่ยังเป็นศูนย์กลางของการเผยแผ่พระพุทธศาสนาเถรวาทลังกาวงศ์มายังดินแดนภาคใต้ของไทย ลาว และเขมรอีกด้วย นักปราชญ์สงฆ์ที่จาริกจากลังกามักมาศึกษาและเผยแผ่ศาสนาที่นี่ รวมถึงการจำพรรษาของพระภิกษุในระดับมหาเถระ
4. ความเปลี่ยนแปลงและการฟื้นฟู
ในช่วงรัตนโกสินทร์ตอนต้น วัดพระมหาธาตุได้กลายเป็นพระอารามหลวงชั้นเอก มีการบูรณะหลายครั้งโดยเฉพาะในสมัยรัชกาลที่ 4 – 5 ซึ่งให้ความสำคัญกับการอนุรักษ์ศิลปวัฒนธรรมท้องถิ่น โครงสร้างวัดหลายส่วน เช่น วิหารหลวง วิหารเขียน วิหารโพธิ์ วิหารพระทรงม้า ได้รับการปฏิสังขรณ์เพื่อรักษาไว้ในสภาพใกล้เคียงกับอดีต และยังคงเป็นสถานที่ประกอบศาสนกิจของชาวเมืองอย่างต่อเนื่อง
5. การยกย่องและการขึ้นทะเบียนมรดกโลก
เนื่องจากความสำคัญทางประวัติศาสตร์ ศิลปกรรม และศาสนา วัดพระมหาธาตุวรมหาวิหารได้รับการยกย่องเป็นพระอารามหลวงชั้นเอก ชนิดวรมหาวิหาร และในปี พ.ศ. 2566 วัดแห่งนี้ได้รับการขึ้นบัญชีเป็นแหล่งมรดกโลกทางวัฒนธรรมในเบื้องต้น (Tentative List) โดยองค์การยูเนสโก ซึ่งถือเป็นก้าวสำคัญในการอนุรักษ์และเผยแพร่คุณค่าอันล้ำค่าของแหล่งมรดกไทยสู่สากล
6. ศิลปกรรมและสถาปัตยกรรมที่ทรงคุณค่า
ภายในวัดมีงานสถาปัตยกรรมที่ผสมผสานศิลปะหลายยุค ทั้งศรีวิชัย อยุธยา และรัตนโกสินทร์ ตัวเจดีย์สร้างด้วยเทคนิคโบราณ และล้อมรอบด้วยซุ้มพระ (พระศรีวิชัยน้อย) จำนวนมาก นอกจากนี้ยังมีจิตรกรรมฝาผนัง ภาพเขียนสีโบราณ และพระพุทธรูปศักดิ์สิทธิ์ เช่น พระเจ้าศาสดา และพระพุทธรูปทองคำอีกหลายองค์ ที่ล้วนสะท้อนความศรัทธาและความสามารถของช่างไทยในอดีต
7. ความผูกพันกับชุมชนและประเพณีท้องถิ่น
วัดพระมหาธาตุวรมหาวิหารยังเป็นศูนย์รวมจิตใจของชาวนครศรีธรรมราชและภาคใต้ โดยมีประเพณีสำคัญประจำปี ได้แก่ ประเพณีแห่ผ้าขึ้นธาตุ ซึ่งจัดขึ้นในวันมาฆบูชา ชาวบ้านจะร่วมกันนำผ้าผืนยาวมาเวียนรอบองค์พระธาตุ เพื่อแสดงความเคารพและขอพร เป็นสัญลักษณ์ของความสามัคคีและความศรัทธาที่สืบทอดมายาวนานหลายร้อยปี
